W ostatnim czasie obserwujemy powszechnie pojawiające się w debacie publicznej niezgodne z prawdą informacje dotyczące zaproponowanych przez Komisję Europejską tzw. „kwot uchodźców”, czyli przesiedleń i relokacji cudzoziemców do Polski. Poniżej – w oparciu o ogólnodostępne przepisy prawa i statystyki – obalamy najczęściej pojawiające się mity dotyczące tej kwestii.

 
Mit nr 1
Uchodźcy – to będzie nowe zjawisko w Polsce

Polska przyjmuje uchodźców już od wielu lat. Tylko w latach 2005-2014 wniosek o nadanie statusu uchodźcy złożyło w Polsce ponad 89 tys. cudzoziemców. Byli to głównie obywatele Federacji Rosyjskiej, narodowości czeczeńskiej (głównie muzułmanie), ale o status uchodźcy w Polsce starali się także cudzoziemcy pochodzący z Bliskiego Wschodu i Afryki. Tylko w 2014 r. o taki status ubiegało się w Polsce m.in. 104 obywateli Syrii, 34 obywateli Afganistanu, 27 obywateli Iraku, 16 obywateli Iranu, 12 obywateli Egiptu, 12 obywateli Libii i 7 obywateli Erytrei.

W 2014 r. dokumenty uprawniające do legalnego pobytu w Polsce posiadało 175 066 cudzoziemców, w tym kartę pobytu w związku z nadaniem statusu uchodźcy (międzynarodowej formy ochrony) posiadało 1408 cudzoziemców, a w związku z udzieleniem ochrony uzupełniającej (unijnej formy ochrony): 3160 cudzoziemców.

Cudzoziemcy pochodzący z państw Bliskiego Wschodu i Afryki – których przyjazd budzi obecnie tak silne obawy – również od wielu już lat mieszkają w Polsce. W 2014 r. dokument uprawniający do legalnego pobytu w Polsce (m.in. karty pobytu w związku z otrzymaniem zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały, statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej, zgody na pobyt tolerowany) posiadało 544 obywateli Iraku, 257 obywateli Iranu, 798 obywateli Syrii, 927 obywateli Egiptu, 183 obywateli Afganistanu, 7 obywateli Erytrei oraz 217 obywateli Libii.

W 1992 r. Polska przystąpiła do Konwencji dotyczącej statusu uchodźców sporządzonej w Genewie 28 lipca 1951 r. i rozpoczęła tworzenie systemu prawnego i recepcyjnego dla osób poszukujących w Polsce ochrony przed prześladowaniem. Obecnie w Polsce obowiązują rozbudowane przepisy prawne dotyczące sytuacji osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy (przede wszystkim zawarte w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP), a także istnieje system ich przyjmowania (m.in. ośrodki dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, możliwość otrzymywania pomocy socjalnej w trakcie postępowania uchodźczego, a dla uznanych uchodźców – Indywidualne Programy Integracyjne).

 
Mit nr 2
To nie są uchodźcy, to migranci ekonomiczni

Uchodźca to cudzoziemiec, który na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju (art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP). Jest to zatem osoba, która przymusowo opuszcza swój kraj pochodzenia.

Migrant ekonomiczny dobrowolnie opuszcza swój kraj pochodzenia w celu prowadzenia w innym państwie działalności gospodarczej lub podjęcia pracy. Migrant nie musi wyjeżdżać ze swojego kraju pochodzenia, ale chce rozpocząć życie w innym państwie.

W ramach proponowanych przez Komisję Europejską tzw. „kwot uchodźców” do Polski przyjadą przesiedleni spoza UE lub relokowani z państw UE cudzoziemcy, którzy spełniają kryteria do otrzymania ochrony międzynarodowej w Polsce (tj. statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej). „Kwoty” nie obejmują zatem migrantów ekonomicznych. Wynika to wprost z przepisów prawa obowiązującego w Polsce. Zgodnie z art. 86a ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, „Przesiedleniu lub relokacji będą podlegać cudzoziemcy, którzy spełniają warunki do nadania statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej”. Powody, dla których cudzoziemcy ci opuścili swój kraj pochodzenia (czy było to przymusowe czy dobrowolne) i ubiegają się o ochronę międzynarodową, zostaną zatem przeanalizowane przez polskie organy władzy zanim cudzoziemcy ci przyjadą do Polski. Nawet zatem, jeśli w grupie cudzoziemców chcących przyjechać do Polski w ramach tzw. „kwot” znajdzie się migrant ekonomiczny, nie będzie mógł on skorzystać z możliwości przesiedlenia lub relokacji do Polski.

 
Mit nr 3
To nie uchodźcy, to nielegalni migranci

Uchodźca to cudzoziemiec, który na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju (art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP). Jest to zatem osoba, która przymusowo opuszcza swój kraj pochodzenia.

Nieudokumentowani migranci (popularnie, choć nieprawidłowo, zwani nielegalnymi migrantami) to cudzoziemcy, którzy nie posiadają w danym państwie żadnego dokumentu uprawniającego ich do pobytu na jego terytorium (tj. nie posiadają oni wizy, karty pobytu ani innego dokumentu przewidzianego w przepisach prawa) i którzy nie posiadają prawa do pobytu na danym terytorium wynikającego wprost z treści przepisów (np. w przypadku ruchu bezwizowego).

W ramach proponowanych przez Komisję Europejską tzw. „kwot uchodźców” przesiedleni lub relokowani cudzoziemcy przyjadą do Polski zgodnie z obowiązującym prawem. Każdy cudzoziemiec ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce (a zatem także cudzoziemcy przesiedleni i relokowani) otrzymuje specjalny dokument: tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca (TZTC). Zgodnie z art. 55 ust. 6 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, TZTC, „w okresie swojej ważności, potwierdza tożsamość osoby, której zostało wydane, i uprawnia tę osobę oraz małoletnie dzieci, których dane zostały tam wpisane, do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Po otrzymaniu decyzji o nadaniu statusu uchodźcy lub udzieleniu ochrony uzupełniającej przesiedlony lub relokowany cudzoziemiec otrzymuje kartę pobytu i przebywa legalnie w Polsce (art. 89i powyższej ustawy). Nie jest zatem prawidłowe nazywanie przesiedlonych i relokowanych cudzoziemców nielegalnymi migrantami.

 
Mit nr 4
2 tys. to za dużo – Polski na to nie stać

Co roku do Polski przyjeżdża dużo więcej osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy niż 2 tys. Przykładowo w pierwszej połowie 2015 r. wniosek o nadanie statusu uchodźcy złożyło w Polsce 3826 cudzoziemców, a w całym 2014 r. – 6621 cudzoziemców. W 2013 r. o status uchodźcy ubiegało się zaś aż 15 253 cudzoziemców, a w 2012 r. – 10 753.

Osoby relokowane lub przesiedlone nie przyjadą do Polski na raz. Zgodnie z deklaracjami władz polskich będą oni przyjeżdżać w grupach liczących ok. 150 osób, w pewnych odstępach czasu, przez okres ok. 2 lat.

Zgodnie z deklaracjami Komisji Europejskiej na przyjazd każdego przesiedlonego spoza UE cudzoziemca Polska otrzyma 10 000 euro, a na przyjazd każdego relokowanego z państw UE cudzoziemca – 6 000 euro. Polska otrzyma zatem na ten cel dodatkowe środki finansowe.

 
Mit nr 5
Uchodźcy zagrażają bezpieczeństwu w Polsce

Zgodnie z obowiązującym prawem każdy cudzoziemiec zakwalifikowany przez władze polskie do przesiedlenia lub relokacji jest „sprawdzany” przez polskie organy bezpieczeństwa. Zgodnie z art. 86f ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, w odniesieniu do każdego z tych cudzoziemców zostanie skierowane pytanie do Komendy Głównej Straży Granicznej, Komendy Głównej Policji oraz Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ewentualnie też do innych organów) o istnienie podstaw do stwierdzenia, że cudzoziemiec:

    popełnił zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości w rozumieniu prawa międzynarodowego,
    jest winny działań sprzecznych z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych określonymi w Preambule i 1 i 2 Karty Narodów Zjednoczonych,
    popełnił zbrodnię o charakterze innym niż polityczny poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przed złożeniem wniosku o nadanie statusu uchodźcy,
    podżegał albo w inny sposób brał udział w popełnieniu zbrodni lub czynów, o których mowa powyżej,
    popełnił na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zbrodnię lub popełnił poza tym terytorium czyn, który jest zbrodnią według prawa polskiego, lub podżegał albo w inny sposób brał udział w popełnieniu tych zbrodni lub czynów,
    stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa lub społeczeństwa.

W przypadku udzielenia przez polskie organy władzy pozytywnej odpowiedzi na którekolwiek z powyższych pytań, taki cudzoziemiec nie jest uprawniony do otrzymania w Polsce jakiejkolwiek formy ochrony międzynarodowej, a zatem nie powinien zostać relokowany lub przesiedlony do Polski.

 
Mit nr 6
Polska nie jest przygotowana na przyjęcie uchodźców

W Polsce od wielu lat tworzony jest system przyjęcia osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy oraz cudzoziemców, którzy otrzymali już ochronę międzynarodową (tj. status uchodźcy albo ochronę uzupełniającą).

Po złożeniu wniosku o nadanie statusu uchodźcy cudzoziemcy kierowani są do ośrodka dla cudzoziemców, gdzie mogą przebywać przez całe postępowanie uchodźcze (art. 70 i n. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP). Obecnie w Polsce funkcjonuje 11 takich ośrodków.

Cudzoziemiec może też mieszkać poza takimi ośrodkami – otrzymuje wtedy pomoc socjalną w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie kosztów swojego utrzymania w Polsce. Cudzoziemiec przebywający w Polsce bez rodziny otrzymuje 25 złotych dziennie tej pomocy (750-775 złotych miesięcznie). Organizacje pozarządowe od lat postulują podwyższenie tej kwoty, gdyż nie pozwala ona na zaspokojenie nawet podstawowych potrzeb życiowych. Jednocześnie co do zasady cudzoziemiec ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce nie może podjąć pracy. Może pracować tylko, jeśli w jego sprawie decyzja nie zostanie wydana w ciągu 6 miesięcy (art. 36 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP) lub gdy otrzyma już pozytywną decyzję: o nadaniu mu statusu uchodźcy albo o udzieleniu mu ochrony uzupełniającej.

Po uzyskaniu ochrony międzynarodowej w Polsce cudzoziemiec może skorzystać z rocznego Indywidualnego Programu Integracyjnego, w ramach którego otrzymuje wsparcie socjalne i uczy się języka polskiego.

Podstawowy system przyjmowania cudzoziemców w Polsce został zatem już stworzony, zostały także opracowane i przetestowane zarówno przez instytucje państwa jak i działające od lat w tym obszarze organizacje pozarządowe liczne instrumenty pomocne w procesie integracji (tj. powstały liczne poradniki i programy szkoleń adresowanych i do osób przyjmujących cudzoziemców i do samych zainteresowanych, a także materiały informacyjne dla cudzoziemców, funkcjonariuszy publicznych i społeczeństwa przyjmującego jak ulotki czy filmy edukacyjne, a w wielu miastach ukształtowały się dobre praktyki dotyczące przyjmowania cudzoziemców).

Oczywiście nie oznacza to, iż wszystko zostało już zrobione. Konieczne jest podjęcie przez polskie władze działań mających na celu zarówno usprawnienie istniejącego systemu integracyjnego jak i znaczące jego rozszerzenie tak, by zapewniał on uchodźcom możliwość skutecznej integracji z polskim społeczeństwem.

Źródło: http://www.hfhr.pl/mity-dotyczace-kwot-uchodzcow-czyli-przesiedlen-i-relokacji/