Stanowisko nr 3/2015 dotyczące senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw (druk senacki nr 967; druk sejmowy nr 3765)

Projekt ten ma na celu dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 30 lipca 2014 r. sygn. K 23/11.

Tymczasem stwierdzić trzeba, że projektowane zmiany zmierzają w kierunku znacznego ograniczenia praw chronionych przez Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej, a nadto ingerują w zasady tajemnicy zawodowej (adwokackiej, radcowskiej, notarialnej, lekarskiej, dziennikarskiej itp.) określone w przepisach kodeksu postępowania karnego.

W wyroku z 30 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 19 ustawy o Policji, art. 9e ustawy o Straży Granicznej, art. 36c ustawy o kontroli skarbowej, art. 31 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, art. 27 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, art. 31 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, art. 17 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym w zakresie, w jakim nie przewidują gwarancji niezwłocznego, komisyjnego i protokolarnego zniszczenia materiałów zawierających informacje objęte zakazami dowodowymi, co do których sąd nie uchylił tajemnicy zawodowej bądź uchylenie było niedopuszczalne, są niezgodne z art. 42 ust. 2, art. 47, art. 49, art. 51 ust. 2 i art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Podsłuchy, kontrola korespondencji

Projekt zakłada, że w ramach kontroli operacyjnej może dochodzić do utrwalania treści zawierających dane chronione jako tajemnica zawodowa, w tym także obrończa. Osoby obowiązane do ochrony tajemnicy obrończej nie są wykluczone spod działania przepisów o kontroli operacyjnej. Projekt zakłada jedynie obowiązek dokonywania przez funkcjonariuszy prowadzących kontrolę operacyjną oceny, czy materiały w jej ramach zgromadzone zawierają dane objęte tajemnicą obrończą, o której mowa w art. 178 k.p.k. czy też tajemnicą zawodową, o której mowa w art. 180 § 2 k.p.k. W przypadku stwierdzenia, że chodzi o tajemnicę obrończą aktualizuje się obowiązek zniszczenia zgromadzonych danych. W przypadku zaś danych chronionych jako tajemnica zawodowa, funkcjonariusz ma przekazać je prokuratorowi, a ten niezwłocznie będzie musiał wystąpić do sądu, celem wydania: 1) postanowienia o wyrażeniu zgody na wykorzystanie ich w postępowaniu karnym, albo 2) zarządzenia o niezwłocznym, komisyjnym i protokolarnym ich zniszczeniu.

Rozwiązanie, w którym to funkcjonariusz służby – zaangażowany w prowadzenie postępowania karnego – ma ocenić czy zgromadzony materiał zawiera treści chronione jako tajemnica obrończa lub zawodowa należy ocenić krytycznie. Przede wszystkim, istnieje ryzyko, że z uwagi na wczesny – zazwyczaj przedprocesowy charakter czynności operacyjnych, materiał dotyczący każdego poufnego kontaktu osoby niebędącej formalnie jeszcze podejrzanym z adwokatem/radcą prawnym, uznawany będzie za niezawierający informacji chronionych, lub zawierający informacje objęte tajemnicą zawodową, o której mowa w art. 180 § 2 k.p.k. Takie prawne uregulowania naruszać będą prawo do obrony, które aktualizuje się z chwilą zgłoszenia się klienta do profesjonalnego prawnika, nie zaś formalnego przedstawienia zarzutów.

Krytycznie odnieść się należy także do proponowanego mechanizmu zwalniania z tajemnicy. Tryb ten zakłada poinformowanie i prokuratora i sądu o fakcie zarejestrowania w ramach kontroli operacyjnej materiałów chronionych jako tajemnica, o której mowa w art. 180 § 2 k.p.k. Zastrzeżenie budzi okoliczność, że funkcjonariusz nie będzie mógł sam zarządzić zniszczenia materiałów, zawierających dane objęte ochroną tajemnicy z art. 180 § 2 k.p.k. jak i wystąpić do sądu o podjęcie decyzji w sprawie zniszczenia lub wykorzystania tych materiałów, tylko musi je przekazać prokuratorowi. Procedura w tym kształcie powoduje, że chroniona na podstawie art. 180 § 2 k.p.k. treść stanie się znana różnym podmiotom. Ponadto proponowane regulacje w przeciwieństwie do art. 180 § 2 k.p.k. nie przewidują jakichkolwiek przesłanek, którymi kierować powinien się sąd podejmując decyzję o wykorzystaniu informacji.

Krytycznie należy ocenić też sytuację, że projekt nigdzie nie przewiduje, by postanowienie o wyrażeniu zgody na wykorzystanie materiałów zawierających tajemnicę prawnie chronioną, miałoby zawierać uzasadnienie. Wreszcie projekt nie przewiduje możliwości złożenia zażalenia przez osobę obowiązaną do ochrony tajemnicy obrończej i zawodowej, na postanowienie o wykorzystaniu w postępowaniu karnym materiałów zawierających tę tajemnicę.

Dane telekomunikacyjne

Projekt narusza art. 15 dyrektywy 2002/58/WE, który wymaga by stosowane przez państwa członkowskie środki wprowadzające odstępstwa od ustanowionych w dyrektywie zasad poufności komunikacji oraz ochrony danych o ruchu i o lokalizacji były niezbędne, właściwe i proporcjonalne w ramach społeczeństwa demokratycznego do zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, obronności, bezpieczeństwa publicznego oraz zapobiegania, dochodzenia, wykrywania i karania przestępstw kryminalnych lub niedozwolonego używania systemów łączności elektronicznej.

Projekt wprowadza zmiany zasad pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, o których mowa w art. 180c i 180d Prawo telekomunikacyjne. Proponowane ramy ustawowe będą stwarzać szeroką możliwość pozyskania takich danych. Jest to szczególnie widoczne w przypadku uprawnień projektowanych dla Policji, gdzie pozyskiwanie danych może dotyczyć ogólnie „przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego”. Oznacza to zaprzeczenie, celów jakim służyło wprowadzenie możliwości pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, tj. zwalczanie szczególnie poważnych przestępstw i zagrożeń terrorystycznych oraz w zasadniczy sposób odbiega od tendencji widocznych w krajach Unii Europejskiej .

Projektowane przepisy sankcjonują przy tym sytuację, gdy w ramach pozyskania danych telekomunikacyjnych, dochodzi do zebrania informacji o osobach, zobowiązanych na podstawie art. 180 § 2 k.p.k. do ochrony tajemnicy zawodowej. Projekt przewiduje, że w przypadku danych już zebranych, na wniosek prokuratora, któremu będą one przekazywane, sąd będzie rozstrzygać o możliwości ich wykorzystania lub konieczności ich zniszczenia. W sytuacji zaś, gdy dane mają zostać dopiero zebrane, sąd ma zdecydować o zgodzie na ich pozyskanie, chyba, że zajdzie przypadek „niecierpiący zwłoki”, kiedy to funkcjonariusz będzie jednocześnie występował do operatora o przekazanie danych i występował do sądu o zgodę na ich wykorzystanie.

Zakres możliwych do pozyskania danych telekomunikacyjnych, jest tak szeroki, że na jego podstawie możliwe jest bieżące monitorowanie działalności osoby odpowiedzialnej za ochronę tajemnicy zawodowej lub zobowiązanej do ochrony tajemnicy zawodowej, w szczególności tego, gdzie, z kim, w jakich godzinach, jak często, nawiązuje relacje.

Krytycznie odnieść należy się też do przyznania w projekcie możliwości złożenia zażalenia na postanowienie sądu o braku zgody na pozyskanie danych telekomunikacyjnych jedynie organowi, który wystąpił o wyrażenie zgody i braku takiego środka odwoławczego dla osoby, której te dane dotyczą w przypadku wydania przez sąd postanowienia o możliwości wykorzystania lub przyszłego pozyskania tych danych.

LS

informacja prasowa: iustitia.pl